ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΩ ΚΩΜΗΣ

Κοινότητα: Άνω Κώμη.
Υψόμετρο: 540m.
Πληθυσμός: 2053 κατ.





Ιστορική αναδρομή

Η περιοχή του χωριού κατοικείται από των χρόνων του Καίσαρος Αυγούστου.
Υπήρχε οικισμός κατά την αρχαία εποχή όπως μαρτυρούν τα άφθονα αρχαιολογικά ευρήματα. Ήδη ο Παν. Λιουφης διατυπώνει στην ιστορία του την γνώμη ότι στην τοποθεσία «προφήτης Ηλίας» της Άνω Κώμης υπήρχε ναός του Διόνυσου.

Την άποψη του αυτή τη στηρίζει στα σχετικά ευρήματα.
δυο εκ μαρμάρου αγάλματα μικρά,
ένα ορειχάλκινων αγγείων,κτλ..

Σπόνδυλος εκ μαρμάρου ανευρεθείς το 1831 και φέρον επιγραφή:

CEΝΤΟG ΠΕ
ΤΡΩΝΙΟΥ ΔΙΟ
ΝΥGΩ ΚΑΤΩΝΑΡ

Ρομβοειδής πλαξ ευρεθείσα το 1858 εις την οικία Δ.Σιωμου Ντοτσιου και έχουσα την επιγραφή:

ΛΟ
ΓΙΚΗ
ΔΙΟ
ΝΥGΩ
ΕΥΧΗ

Πλαξ διαστάσεων 0,56 Χ 0,43 Χ 0,23 ομοιάζουσα με βάθρων γυναικείου αγάλματος με την κατωτέρω επιγραφή , της οποίας ελλείπουν οπροτος στίχος και το ήμισυ του δεύτερου:

ΒΕΡΟΣΑ ΟΥΤΕΝΩ
ΣΕΒΑΣΤΗΣ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑ ΚΑΤΑ ΔΙΑΘΗΚΗΝ
ΔΙΟΝΥΣW ΔΗΝΑΡΙΩΝ Φ. ΓΑΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ
ΖWΣΙΜΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΣ
ΑΝΕΘΗΚΕ Φ. ΕΤΟΣ Π.Φ. Ρ. ΣΕΒΑΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΚΑΙ R.Φ.Α.C. ΑΡΤΕΜΙCΙΟΥ

Ο παν. Λιουφης ερμηνεύει και χρονολογεί την επιγραφή, ως εξής:
«Γαϊός τις πλούσιος ρωμαίος άτεκνος τον δούλων αυτού Ζώσιμο δια διαθήκης εποιησατο απελευθερον, κατά την ρωμαίων συνήθεια ο δ’επελευθερος και κληρονόμος Ζώσιμος ,ως και το όνομα του κύριου αυτού έλαβε (Γαιος Ιούλιος) ανεθηκε κατά την διαθήκη του κύριου του εις τον θεον Διόνυσο ανδριάντα της σεβαστής κύριας του προαποθανουσης ο δε ανδριας εγενετο 500 δηναρίων ,έτους 80 βασιλεύοντος σεβαστού του Καίσαρος γαιου QUINTC Αρτεμισίου».

Το βάθρο αυτό βρέθηκε στα ερείπια του ναού του προφήτη Ηλία. Αλλά και αργότερα μέχρι και σήμερα βρέθηκαν στο λόφο διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα.
Ακόμα βρέθηκαν νομίσματα της βυζαντινής περιόδου και αντικείμενα που πολλά από αυτά φυλάσσονται στο δημοτικό σχολείο.
Όλα τα παραπάνω μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού που πρέπει να είχε σχέση με την αρχαία πόλη Αιανη .



Χρυσά σκουλαρίκια που βρέθηκαν στην Άνω Κώμη


Λέγετε ότι το αρχαίο όνομα του χωριού ήταν Λουτρόν η Βανιτσα που προέρχεται από την λατινική λέξη BANIUM που σημαίνει λουτρον.

Ο Χαρ. Μεγδάνης και ο Κων. Γουναρόπουλος συμφωνούν ότι η τότε βανιτσα υπήρχε προ της πτώσεως του βυζαντίου, ο δε π. λιουφης αποκαλύπτει δυο χρυσόβουλα στη μονή της ολυμπιωτισσας (Θεσσαλίας).
Το πρώτο εκδόθηκε το 1336 από τον Ανδρόνικο Γ’ Παλαιολογο.απο αυτή συμπεραίνουμε ότι η Κοζάνη μαζί με το «Καπετανικειο Βανιτσης»υπηγετο εις την δικαιοδοσία της μονής.
Το δεύτερο που είναι γραμμένο σε περγαμηνή στα λατινικά χρονολογείται στο έτος 1730 και εκδόθηκε από το Ροδόλφο Καντακουζηνό. Αυτό στηρίζετε σε προηγούμενο και καταγράφει εκ νέου τα κτήματα της μονής. Μεταξύ των άλλων περιλαμβάνει και την περιοχή του χωριού :
«…….πλησίον των Σερβιων , την χωραν Βανιτζαν μετά των νερόμυλων….».

Από τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Βανιτσα ήταν πόλη και αποτελούσε ιδιαίτερο καπετανακιο στο θέμα των Σερβιων. Λέγετε μάλιστα ότι κάθε Τετάρτη γινόταν μεγάλη αγορά.

Κατά την τουρκοκρατία ,αλλά και πριν από αυτή, η πόλη αποτελούταν από πολλούς συνοικισμούς , τους οποίους η τοπική παράδοση ανάγει σε 40 (Σαράντα Βανιτσες).
Μεταξύ των κατοίκων θρυλείται ότι ο πληθυσμός ελαττώθηκε δραματικά από την εμφάνιση θανατηφόρου νόσου και έτσι καταστράφηκαν όλοι οι συνοικισμοί εκτός δυο.το πιθανότερο είναι ότι κατελήφθησαν και κατεστράφησαν από του εξ Ικονίου άποικους Οθωμανούς Τούρκους.
Πάντως ο κωδιξ της Ζαβορδας περιλαμβάνει τα χώρια μαγούλα με 5 βαπτιστικά της δεύτερης γραφής και Απανου Βανιτσας.
Το ότι με την πρώτη γραφή του κώδικα αναφέρονται 156 και στο δεύτερο 136 βαπτιστικά αποδεικνύει ότι η Άνω Κώμη ήταν τουλάχιστον σημαντική κωμόπολη κατά τον 16ο και 17ο αιώνα.

Αργότερα το 19ο αιώνα ο Νικ. Σχινας ονομάζει το χωριό Άνω Βανιτσα και μας πληροφορεί ότι αυτό έχει 60 οικογένειες 2 εκκλησίες 3 νερόμυλους και χάνι μέτριας χωρητικότητας.


Φωτογραφία από δορυφόρο

(Βιβλιογραφία: Γνωριμία με τον νομόν Κοζάνης )